Παιδική προστασία – Ο ρόλος του κοινωνικού λειτουργού

Γιατί, είναι τόσο σημαντικός αυτός ο ρόλος για μια γυναίκα;

Γιατί η μητέρα είναι το πιο σημαντικό πρόσωπο στη ζωή κάθε παιδιού;

Επειδή είναι αυτή που του προσφέρει την απόλυτη αίσθηση ασφάλειας και προστασίας, πολύτιμα εφόδια για την μετέπειτα ενήλικη ζωή του. 

Μητέρα, ίσως η πιο ιερή λέξη στο παγκόσμιο λεξιλόγιο. Ο πιο δύσκολος και συνάμα ευχάριστος ρόλος που μια γυναίκα καλείται να αναλάβει σε κάποια φάση της ζωής της.

Τη στιγμή που μια γυναίκα γίνεται μητέρα η ζωή της αλλάζει ανεπιστρεπτί. Το δέσιμο της μητέρας με το παιδί είναι μοναδικό. Ξεκινάει από την στιγμή της σύλληψης, όπως όλες οι σχέσεις ζωής, έτσι και αυτή και διαμορφώνεται διαρκώς.

Η ζεστή αγκαλιά της μητέρας, το άκουσμα των κτύπων της καρδιάς της, η μυρωδιά της, η άμεση οπτική και δερμική επαφή, δρουν ιδιαίτερα ευεργετικά στη ψυχοσύνθεση των παιδιών.

Η εκδήλωση μητρικής στοργής και αγάπης στο βρέφος είναι καθοριστική στην εξέλιξη του ως ενήλικα και στην ικανότητα του να διαχειριστεί το συναίσθημα. Το μέγεθος της αυτοπεποίθησης και δύναμης επίσης, έρευνες δείχνουν ότι εξαρτάται από την μητρική στοργή που θα βιώσει ,χαρακτηριστικό γνώρισμα που προϋποθέτει επάρκεια ρόλου.

Ο γονεϊκός ρόλος αφορά φυσικά και τους δύο γονείς. Και η άσκηση του ρόλου από κοινού κατά την ανατροφή, η ικανοποίηση που αποκομίζουν, η κόπωση, το άγχος διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στα προαναφερθέντα δηλαδή στην συμπεριφορά των παιδιών κατά την παιδική και ενήλικη ζωή.

Αναφερόμενοι στην γονική επάρκεια η βιβλιογραφία προσφέρει κάποιες κατευθυντήριες γραμμές σχετικά με τα χαρακτηριστικά της αποδεκτής γονεϊκής συμπεριφοράς όπως η παροχή βασικής φροντίδας, η ασφάλεια, η θετική συναισθηματική έκφραση, η ζεστασιά, η παροχή κατάλληλων ερεθισμάτων, η σταθερότητα, η προβλεψιμότητα, η καθοδήγηση και η οριοθέτηση.

Η έλλειψη των παραπάνω χαρακτηριστικών της γονεϊκής συμπεριφοράς γίνετε αφορμή κατά καιρούς που ακούμε για τις αμέτρητες περιπτώσεις παιδικής κακοποίησης, παραμέλησης και θα μας έχει περάσει από το μυαλό ότι πολλοί άνθρωποι σε αυτό τον πλανήτη δεν θα έπρεπε να έχουν γίνει γονείς(Ανεπάρκεια Γονεϊκή).

Η Κακοποίηση και Παραμέληση των Παιδιών παραμένει ένα σύνθετο πρόβλημα δημόσιας υγείας (WHO, 1999), με αρνητικές επιπτώσεις τόσο στην ανάπτυξη του παιδιού όσο και στην κοινωνικο-οικονομική ευημερία μιας χώρας.

Υπολογίζεται ότι περίπου 1 δις παιδιά βιώνουν κάποια μορφή βίας κάθε χρόνο. Διεθνείς έρευνες, ωστόσο, καταδεικνύουν ότι τα παιδιά κάτω των 4 ετών φαίνεται να έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες να γίνουν θύματα κακομεταχείρισης σε σύγκριση με μεγαλύτερα παιδιά (USDHHS, 2008).

Επιπλέον, παγκόσμιες εκτιμήσεις σε σχέση με τις ανθρωποκτονίες παιδιών υποδεικνύουν ότι τα βρέφη και τα πολύ μικρά παιδιά διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο, ενώ συγκεκριμένα στην ηλικιακή ομάδα βρεφών και νηπίων ηλικίας 0-4 ετών καταγράφονται περισσότερα από τα διπλά περιστατικά σε σύγκριση με την ηλικιακή ομάδα 5-14 ετών (World Health Organization, 2002).

Τα παιδιά σε αυτές τις ηλικίες είναι πιο ευάλωτα για πολλούς λόγους, συμπεριλαμβανομένων την απόλυτης εξάρτησης τους από τους ενήλικους, το μικρό τους μέγεθος, καθώς και την αδυναμία να προστατέψουν τα ίδια τον εαυτό τους απέναντι σε κακοποιητικές συμπεριφορές (Child Welfare Information Gateway, 2014).

Ωστόσο, δεν καταλήγουν όλες οι περιπτώσεις κακοποίησης και παραμέλησης σε βίαιο θάνατο. Αντιθέτως, τα περισσότερα παιδιά-θύματα κακομεταχείρισης θα μεγαλώσουν αντιμετωπίζοντας τραύματα της παιδικής ηλικίας.

Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (WHO, 2013), οι συνέπειες των εμπειριών κακοποίησης και παραμέλησης κατά την παιδική ηλικία μπορεί να επηρεάσουν τη σωματική και ψυχική υγεία του παιδιού-θύματος για την υπόλοιπη ζωή του(πχ την εμφάνιση παραβατικής συμπεριφοράς και ακαδημαϊκής αποτυχίας), ενώ αρνητικές επιπτώσεις έχουν υπολογιστεί και σε κοινωνικο-οικονομικό επίπεδο, καθώς οι κοινωνικές και εργασιακές συνέπειες της παιδικής κακομεταχείρισης μπορεί να επιβραδύνουν την κοινωνικο-οικονομική ανάπτυξη μιας χώρας.

Είναι χαρακτηριστικό ότι ο υπολογισμός του άμεσου κόστους για την διαχείριση όλων των νέων περιστατικών κακοποίησης παραμέλησης παιδιών ηλικίας 0-4 ετών (2010) εκτιμάται σε 27.359.212,66€ για την Περιφέρεια Αττικής και σε 78.214.690,52€ για όλη την Ελλάδα ( Ινστιτούτο Υγείας του Παιδιού ,2015).

Τα χαρακτηριστικά εκείνα που αυξάνουν την πιθανότητα τα παιδιά να υποστούν κακοποίηση και παραμέληση (προσδιοριστές επικινδυνότητας) μπορεί να κατηγοριοποιηθούν σε πέντε άξονες:

• τα ατομικά χαρακτηριστικά του παιδιού (πχ. Προωρότητα, ιδιοσυγκρασία του παιδιού),
• τα χαρακτηριστικά των γονέων/προσώπων φροντίδας (πχ. χρήση ουσιών),
• χαρακτηριστικά οικογένειας (η ποιότητα της σχέσης του ζευγαριού, η ύπαρξη βίας μεταξύ συντρόφων, ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη, η παρεχόμενη βοήθεια από τρίτους),
• κοινωνικά και περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά (πχ. έλλειψη ιατρικής ασφάλισης, περιορισμένη πρόσβαση σε ιατρικές ή κοινωνικές υπηρεσίες, οι οικονομικές και εργασιακές συνθήκες ή ανεπαρκείς οικονομικοί πόροι κλπ),
• σχέση/αλληλεπίδραση βασικών προσώπων φροντίδας-βρέφους/νηπίου.

Η σωστή άσκηση του ρόλου προσφέρει ασφάλεια και καταλληλότητα στην ανατροφή του βρέφους. Με άλλα λόγια η σωστή άσκηση βοηθάει στη διατήρηση της σωματικής και ψυχικής υγείας του βρέφους/νηπίου, καθώς και η απουσία οποιουδήποτε κινδύνου θα μπορούσε να βλάψει το παιδί σωματικά ή/και ψυχικά. Επιπλέον, κατάλληλο ορίζεται το περιβάλλον φροντίδας που προσφέρεται στο βρέφος/νήπιο και είναι ασφαλές για το ίδιο, τόσο για τη σωματική όσο και για την ψυχική του υγεία, παρέχοντας στο παιδί όλα τα μέσα για την προαγωγή της ανάπτυξής του.

Η ΕΜΠΛΟΚΗ ΤΟΥ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΥ ΛΕΙΤΟΥΡΓΟΥ

Παρόλο που τα τελευταία χρόνια το ενδιαφέρον για την ευημερία και την προστασία των δικαιωμάτων των παιδιών αυξάνεται, τα παιδιά ήταν ,είναι και θα συνεχίσουν να αποτελούν ένα κοινωνικά ευάλωτο πληθυσμό.

Στην ανίχνευση πιθανής κακοποίησης-παραμέλησης ο κοινωνικός λειτουργός πραγματοποιεί συναντήσεις με την οικογένεια για την αξιολόγηση κατάστασης και τις συνθήκες διαβίωσης του παιδιού.

Στόχοι της παρέμβασης του κοινωνικού λειτουργού, που απευθύνεται, τόσο στο σύνολο της οικογένειας, όσο και σε κάθε μέλος χωριστά, αποτελούν: η προστασία του παιδιού, η όσο το δυνατόν καλύτερη λειτουργικότητα των μελών της οικογένειας, η γενικότερη βελτίωση της ποιότητας ζωής της οικογένειας και η διασφάλιση των δικαιωμάτων του παιδιού.

Σε αντίθετη περίπτωση, στόχος είναι η αναζήτηση κατάλληλου πλαισίου παιδικής προστασίας.

Η διαγνωστική εκτίμηση του παιδιού και της οικογένειας περιλαμβάνει κοινωνική αξιολόγηση της οικογένειας, με πλήρες κοινωνικό ιστορικό το οποίο θα πρέπει να εμπλουτίζεται με νέα στοιχεία καθ’ όλη τη διάρκεια της συνεργασίας. Η λήψη ενός ολοκληρωμένου ιστορικού θα βοηθήσει στη συλλογή πληροφοριών για το παιδί και την οικογένειά του.

Επομένως ως επαγγελματίας που δουλεύει στην πρώτη γραμμή είναι ο πρώτος που θα ανιχνεύσει περιστατικά πιθανής κακοποίησης ή/και παραμέλησης.

Από την έναρξη της ενασχόλησης του έως το τελείωμα της κάθε περίπτωσης σκοπό έχει να:

• Διατηρεί μια σταθερή, μη επικριτική, σχέση με την οικογένεια του κακοποιημένου ή/και παραμελημένου παιδιού αποτελώντας τον βασικό συνδετικό κρίκο με τη λοιπή διεπιστημονική ομάδα.
• Εκτιμά τη γονεϊκή επάρκεια, τα δυναμικά της οικογένειας, την αλληλεπίδραση του κάθε γονέα/φροντιστή με το παιδί του και τη σχέση του γονεϊκού ζεύγους καθώς και τα δυνατά και δυσλειτουργικά στοιχεία κάθε μέλους της οικογένειας.
• Διερευνά το άμεσο και το ευρύτερο περιβάλλον του παιδιού (ύπαρξη ή μη υγιούς υποστηρικτικού δικτύου).
• Διασυνδέεται με διάφορα θεραπευτικά πλαίσια και φορείς κοινωνικής πρόνοιας, εκπαίδευσης, δικαιοσύνης, δημόσιας τάξης.
• Ενημερώνει τους γονείς ή τον «άλλο γονιό» ή το ευρύτερο συγγενικό περιβάλλον για τις δυνατότητες παροχής βοήθειας (π.χ. ενημέρωση αναφορικά με τα προνοιακά τους δικαιώματα, διασύνδεση με τις υπηρεσίες της κοινότητας για παροχή υλικής βοήθειας).

Εφόσον κρίνει αναγκαία την απομάκρυνση του/των παιδιού/ιων από το οικογενειακό του περιβάλλον για τη διασφάλιση της ψυχοσωματικής του/ς ακεραιότητας, κάνει έγγραφη αναφορά στην αρμόδια εισαγγελία (Εισαγγελία Ανηλίκων) και στη συνέχεια συμβάλλει στην εύρεση κατάλληλου πλαισίου παιδικής προστασίας ή εναλλακτικής μορφής φροντίδας (αναδοχή ή υιοθεσία).

Τελειώνοντας την αναφορά για την παιδική προστασία αναφέρουμε ότι ο κατάλληλος χειρισμός του προβλήματος είναι συνισταμένη πολλών παραγόντων, που έχουν άμεση σχέση με τον κοινωνικό λειτουργό σαν επαγγελματία αλλά και με την κοινωνική πραγματικότητα στην οποία κινείται και εργάζεται που απαιτεί συνειδητοποίηση, αποδοχή και συνεργασία με όλους τους εμπλεκόμενους για το θέμα επαγγελματίες – υπηρεσίες – φορείς.

Κοινωνική Υπηρεσία Γ.Ν. Βενιζελείου
Κλεισαρχάκη Σοφία
Κοινωνική Λειτουργός